ZEEPOST (B3)

ZEEPOST (B3)

Zeepost – Nooit bezorgde brieven uit de 17e en 18e eeuw
Roelof van Gelder
Uitgeverij Atlas 2008

In 1980 werd in het Tijdschrift voor Zeegeschiedenis melding gemaakt van een belangwekkende vondst in een Engels archief. In het Public Record Office, het archief van het High Court of Admiralty, bevond zich een grote hoeveelheid Nederlandse brieven uit de 17e en 18e eeuw. Deze brieven (en overige papieren) waren door de Engelsen aangetroffen op door hun veroverde of gekaapte schepen (betiteld als “Prizes”) en daarna in dit archief gedeponeerd.

Tussen deze papieren, “Prize Papers” genaamd, bleken maar liefst bijna 40.000 Nederlandse brieven te liggen. Roelof van Gelder, historicus en redacteur van de NRC onderzocht deze brieven en koos de meest persoonlijke uit om op te nemen in het boek.

In onze diverse geschiedenisboeken staat 1672 nog altijd vermeld als het rampjaar. Van alle kanten wordt ons land belaagd. Vanuit het zuiden door de Fransen, vanuit het oosten door de legers van de bisschoppen van Keulen en Münster en op zee door vijandelijke vloten uit Engeland en Frankrijk. “Het land was reddeloos, de regering radeloos en het volk was redeloos” De radeloosheid klinkt ook door in de brief die Maria Scherius op 24 oktober 1672 aan haar zoon Petrus schrijft die in Batavia boekhouder is van de V.O.C.

Maria was getrouwd met dominee Anthonie Scherius. Van 1658 tot 1661 was hij predikant te Hekelingen bij Den Briel. In 1662 vertrok het echtpaar met hun kinderen naar Oost-Indië. Na op verschillende plaatsen als dominee gewerkt te hebben repatrieert Scherius in 1671 met vrouw en jongste zoon Johannes. Ze lieten een getrouwde zoon in Batavia achter en een dochter die gehuwd was met een legerkapitein te Cochin (in Zuidwest-India). In 1671 arriveren ze in Zeeland en vertrekken naar Amsterdam. Maria memoreert een en ander in haar brief:

“Nadat wij negen maanden in Amsterdam hadden gewoond, omdat we daar eerst zaken te regelen hadden, zijn we uit zuinigheidsoverwegingen te Harderwijk gaan wonen. (…) Nu komt God de Heer, nadat wij daar 13 maanden hadden gewoond, en beproeft ons met de Fransman, zodat wij Harderwijk schielijk moesten verlaten.”

Ze nemen de wijk naar Hoorn in verband met de Franse legers maar slagen er gelukkig in in de meeste huisraad nog mee te krijgen. Terwijl Maria in Hoorn verblijft gaat Anthonie met zoon Johannes terug naar Harderwijk ter bescherming van de achtergebleven bezittingen of die zo mogelijk te verkopen. Maria schrijft:

“In wat voor angst ik mij in die tijd bevond, terwijl ik die zes weken alleen te Hoorn was, weet ik goed. Dan sprak men er eens van dat ze Harderwijk wilden gaan uithongeren, dan zou er niemand meer uit- of inkomen, dan weer dat ze de burgers in de kerk wilden opsluiten, dan weer dat de vijand alle jongens van 11 à 12 jaar weg wilden sturen naar hun land om hun tot knechten en lakeien te gebruiken. Ik schreef naar mijn man: kom naar hier, laat het goed het goed wezen. Beter goed dan bloed verloren.”

Toen de Fransen Harderwijk in bezit genomen hadden moest Anthonie twee Franse soldaten de kost geven. Eén er van nam alleen genoegen met het beste:

“En toen mijn man daar in de stad was had hij er een die hem genoeg verdriet aandeed. Want hij wilde flink gespijsd worden: vers vlees en goede vis en niets dan wittebrood. (…) We hadden er onze huishouding en alle provisie: meer dan vijf tonnen bier, zowel dik als dun, in de kelder, rogge op zolder, bokkingen, meel, boter. En in Hoorn moesten wij dat allemaal kopen."

Al met al hebben Anthonie en Maria flink op hun kapitaaltje moeten interen en zijn zodoende krap bij kas komen zitten. Zoon Petrus had 900 gulden van zijn ouders te leen gekregen om mee te handelen ten bate van zijn ouders en hemzelf. Maar hij is daar blijkbaar niet zeer verantwoordelijk mee omgesprongen:

“Had ik nu uw verantwoording, of enig ander geld van u gekregen, dan hadden wij ons vast daarmee kunnen behelpen, maar het zit fout en behalve dat, zo maakt ge het eerder slechter.(…) Het is zo Oost-Indischachtig, dat gedoe, waarover ik bedroefd wordt.(…) Ik wenste wel dat ik niets gestuurd had maar dat ik het geld dat ik daarvoor heb uitgegeven nu had om onze nood te lenigen."

In de brief noemt Maria ook namen op van diverse schuldenaren waarvan nog geld ontvangen moet worden. Maria spoort zoon Petrus aan op zoek te gaan naar deze mensen om te kijken of het geld geïnd kan worden. Tenslotte kan er toch ook nog wat goed nieuws gemeld worden:

“Alle Oost-Indische schepen zijn, hoewel de Engelsen daar goed op geloerd hebben, door Gods bijzondere bestier, met tegenwind die haar behoud was, te Delfzijl binnengelopen. Als de wind gunstig had gestaan zouden zij de vijand ontmoet hebben en ongetwijfeld zijn overmeesterd.
De Zeeuwse kapers hebben een Engels Oost-Indisch schip veroverd. Ook hebben 4 Zeeuwse kapers 24 Engelse schepen uit Barbados met hun lading genomen, waarvan zij er 7 in de grond hebben geboord en de andere opgebracht. In summa (samenvattend): de Engelsen hebben in deze oorlog meer schade door de kapers dan door onze vloot geleden."

Maria eindigt de brief met een heilwens voor haar zoon en zijn vrouw:

“Hiermee eindig ik en bid tot God dat Hij u beiden verbindt in onderlinge liefde, trouw en eenheid. En dat hij u beide met al uw vrienden en verwanten begenadige met allerhande lichamelijke en geestelijke, tijdelijke en eeuwige zegeningen. En ik verblijf

Maria Scherius."

Helaas zouden alle vermaningen en heilwensen zoon Petrus nooit bereiken. Het schip waarop de brief meevoer werd gekaapt en de brief kwam terecht op de stapel Prize Papers van het Public Record Office.